Chasper Bardola

Aus Theaterlexikon - CH
Zur Navigation springen Zur Suche springen

* 7.12.1831 Manas (oz: Vnà) GR, † 16.6.1919 Manas (oz: Vnà) GR. Bab dals auturs Cristoffel e Jon B.

Scola primara a Vnà, in ulteriur onn da scola a Zuoz; 1850–73 surpiglia B. sco autodidact las func­ziuns dal magister da vischnanca e dal posttenent en ses lieu natal, nua ch’el maina dasperas anc in pitschen bain puril. Durant quest temp obtegna el la patenta da magister dal chantun Grischun ed instruescha dal 1874–90 a Sent. 1879–81 mastral dal circul da Ramosch, 1887–89 deputà dal Cussegl grond. Fin en in’auta vegliadetgna ha B. differents uffizis publics en sia vischnanca natala. B. sa fa in num surtut er sco rimnader da ditgas e paraulas da l’Engiadina bassa e da material davart isanzas e medischina populara da la cultura populara da l’Engiadina bassa. Questa collecziun è integrada en il tom indesch da la "Rätoromanische Chrestomathie" edida da Caspar Decurtins. L’ovra litterara da B. è in’ovra da vegliadetgna; ella cumpiglia lirica, prosa e dramas, è cumparida principalmain en las "Annalas da la Societad retorumantscha" ed en la "Rätoromanische Chrestomathie". Muntada surregiunala cuntanscha B. da sias uras en emprima lingia cun sia ovra dramatica. Da numnar èn "Las strias" (1889, farsa en trais acts), "L’Epiphania u l’appariziun dels trais magis" (1890), "La nöblia da Tschanüff" (1897, drama istoric en 5 acts) e "Duonna Lupa vulgo Lupa, la duonna valorusa da Celin" (1899). Il dus dramas "La nöblia da Tschanüff" e "Duonna Lupa" sa refereschan tematicamain ad ina fasa decisiva per il svilup da l’Engiadina bassa: la mesadad dal 17avel tschientaner po la val sa cumprar libra dal contadi da Tirol, suenter decennis da resistenza reussida cunter la predominanza da la chasa da Habsburg. En quella moda èn ils eroxs dals dus dramas, il chastellan da Tschanüff a Ramosch e la dunna valurusa da Tschlin, figuras d’identificaziun ed exempels per umans curaschus, independents e devots. Oz è l’ovra da B. crudada en emblidanza. Enconuschenta pudess anc esser sia reussida translaziun metrica dal →"Calvenspiel" da Michael Bühler/Georg Luck, la "Festività da Chalavaina" (1899), che po vegnir considerada sco drama naziunal grischun. Deplorablamain n’èn betg enconuschentas las datas da las emprimas represchentaziuns dals dramas da B. qua menziunads. Tenor la cumprova d’ina represchentaziun da la "Nöblia da Tschanüff" dals 27 da favrer 1897 tras la "Società da teater Ramosch" èsi da supponer che ses tocs da teater vegnivan represchentads en l’Engiadina bassa da gruppas laicas localas.




* 7.12.1831 Manas (heute: Vnà) GR, † 16.6.1919 Manas (heute: Vnà) GR. Vater der Autoren Cristoffel und Jon B.

Grundschule in Vnà, ein weiterführendes Schuljahr in Zuoz; danach übernahm B. 1850–73 als Autodidakt die Funktionen des Dorfschullehrers und des Postbeamten seines Heimatortes, wo er nebenbei noch einen kleinen Bauernbetrieb hatte. Während dieser Zeit erwarb er sich das Lehrerpatent des Kantons Graubünden und unterrichtete 1874–90 an der Schule des benachbarten Dorfs Sent. 1879–81 Kreispräsident des Kreises Ramosch, 1887–89 Mitglied des Grossen Rates. Bis ins hohe Alter bekleidete B. verschiedene öffentliche Ämter in seinem Heimatort. B. erlangte vor allem auch als Sammler von Sagen und Märchen aus dem Unterengadin und von Material zu Brauchtum und Volksmedizin der Unterengadiner Volkskultur Bedeutung. Diese Sammlung wurde in den elften Band der fünfzehnbändigen "Rätoromanischen Chrestomathie", herausgegeben von Caspar Decurtins, integriert. Das literarische Werk von B. ist ein Alterswerk; es umfasst Lyrik, Prosa und Dramen, erschien hauptsächlich in den "Annalas da la Societad Retorumantscha" und in der "Rätoromanischen Chrestomathie". Überregionale Bedeutung errang B. zu seiner Zeit hauptsächlich mit seinem dramatischen Werk. Zu nennen sind dabei "Las strias" (1889, Die Hexen, Farce in drei Akten), "L’Epiphania u l’appariziun dels trais magis" (1890, Die Epiphanie oder das Erscheinen der drei Könige), "La nöblia da Tschanüff" (1897, Der Adel von Tschanüff, historisches Drama in 5 Akten) sowie "Duonna Lupa vulgo Lupa, la duonna valorusa da Celin" (1899, Frau Lupa vulgo Wölfin, die tapfere Frau aus Tschlin). Die beiden Dramen "La nöblia da Tschanüff" und "Duonna Lupa" beziehen ihren Stoff aus einer für die Entwicklung des Unterengadins entscheidenden Phase: Das Tal konnte sich Mitte des 17. Jahrhunderts von der Grafschaft Tirol loskaufen, nachdem es sich über Jahrzehnte erfolgreich gegen die Übermacht der Habsburger zur Wehr gesetzt hatte. So sind die Helden der beiden Dramen, der Burgherr von Tschanüff aus Ramosch und die tapfere Frau aus Tschlin, Identifikationsfiguren und Vorbilder für mutige, unabhängige und gottesfürchtige Menschen. Heute ist B.s Werk in Vergessenheit geraten. Von einem gewissen Bekanntheitsgrad dürfte noch seine gelungene metrische Übersetzung von Michael Bühler/Georg Lucks →"Calvenspiel" ins Rätoromanische sein, die "Festività da Chalavaina" (1899), die als Bündner Nationaldrama bezeichnet werden kann. Leider sind die Daten der Uraufführungen der genannten Dramen von B. nicht bekannt. Es ist zu vermuten, dass seine Theaterstücke im Unterengadin von ortsansässigen Laiengruppen aufgeführt wurden, wie es beispielsweise der Nachweis einer Aufführung der "Nöblia da Tschanüff" vom 27.2.1897 durch die "Società da teater Ramosch" nahelegt.



Autorin: Mevina Puorger Pestalozzi



Bibliografische Angaben zu diesem Artikel:

Pestalozzi, Mevina Puorger: Chasper Bardola, in: Kotte, Andreas (Hg.): Theaterlexikon der Schweiz, Chronos Verlag Zürich 2005, Band 1, S. 118–119.