Carli Fry

Aus Theaterlexikon - CH
Version vom 22. Oktober 2015, 14:32 Uhr von de>Fid darstellende kunst (Neuer Abschnitt →‎Normdaten)
(Unterschied) ← Nächstältere Version | Aktuelle Version (Unterschied) | Nächstjüngere Version → (Unterschied)
Zur Navigation springen Zur Suche springen

* 4.11.1897 Gonda (Mustér) GR, † 29.11.1956 Latis (Mustér) GR.

Gimnasi a Mustér (scolar da →Maurus Carnot) e Sviz, matura il 1918. Studi da teologia a Cuira, il 1921 ordinaziun sacerdotala, 1922–27 chaplon a Cavardiras. 1927–29 studi d’istorgia e litteratura a Friburg, promoziun. Per resguard da sia greva malsogna dals gnirunchels daventa F. benefiziat en la baselgia da pelegrinadi Nossadunna dalla Glisch a Trun. 1929–54 activ sco spiritual, autur, istoricher e publicist da caracter conservativ. En la dramatica rumantscha occupa F. ina posiziun-clav. Dad el existan var 25 tocs, tranter quels translaziuns en rumantsch sco "La mort dil bandit" (1932, tenor in drama da Giusep Orget), "Il Casti de Borotin" (1941, da Franz Grillparzer), "Zriny" (1943, da Theodor Körner), "La veglia cumedia uranesa dil Tell d’anno 1512" (1945), "Preciosa" (1949, da Pius Alexander Wolff, cun musica da Carl Maria von Weber) e "Don Robur" (1955, tenor l’original ladin da →Men Gaudenz). F. transpona er en tudestg dramas da Henri Ghéon e Maurus Carnot e scriva agens tocs, sco per exempel "Sil Plaun d’Autras a Danis", "Batter u murir" e "La guardia della Zavragia". Per publitgar sias ed autras ovras dramaticas fundescha F. il 1930 "La tribuna romontscha"; suenter la mort da Carnot l’onn 1935 daventa el redactur da la revista "Il Pelegrin" (fin il 1950). Sias lavurs litteraras cumpiglian ultra da quai poesias e translaziuns da differentas linguas (per part messas en musica da Duri Sialm), "Retus" (tenor l’epos "Dreizehnlinden" da Fried­rich Wilhelm Weber) , "Il saltar dils morts" (1948, nova versiun d’in vegl →Saut dals morts rumantsch, musica: Duri Sialm) ed il gieu auditiv "La dunna ferma". L’ovra da F. en rumantsch e tudestg cuntegna er essais culturals ed istorics sco er biografias (per exempel davart →Alfons Tuor); ella exista en in’ediziun cumpletta.




* 4.11.1897 Gonda (Gemeinde Disentis) GR, † 29.11.1956 Latis (Gemeinde Disentis) GR.

Gymnasium in Disentis (Schüler von →Maurus Carnot) und Schwyz, Matura 1918. Studium der Theologie in Chur, dort 1921 Priesterweihe, 1922–27 Kaplan in Cavardiras. 1927–29 Studium der Geschichte und Literatur in Freiburg, Promotion. Aus Rücksicht auf seine schwere Nierenkrankheit wurde F. Benefiziat in der Wallfahrtskirche Nossadunna dalla Glisch (Maria Licht) in Trun. Dort wirkte er 1929–54 als Priester, Autor, Historiker und Publizist konservativer Prägung. In der rätoromanischen Dramatik nimmt F. eine Schlüsselstellung ein. Von ihm liegen rund 25 Stücke vor, darunter Übersetzungen ins Rätoromanische wie "La mort dil bandit" (1932, nach einem Drama von Giusep Orget), "Il Casti de Borotin" (1941, "Die Ahnfrau" von Franz Grillparzer), "Zriny" (1943, von Theodor Körner), "La veglia cumedia uranesa dil Tell d’anno 1512" (1945, das alte Urner Tellenspiel), "Preciosa" (1949, von Pius Alexander Wolff, mit Musik von Carl Maria von Weber) und "Don Robur" (1955, nach dem ladinischen Original von →Men Gaudenz). F. übertrug auch Dramen von Henri Ghéon und Maurus Carnot ins Deutsche und verfasste eigene Stücke, so "Sil Plaun d’Autras a Danis" (Auf dem Plaun d’Autras in Danis), "Batter u murir" (Kämpfen oder Sterben), "La guardia della Zavragia" (Die Wache auf der Zavragia). Um seine und andere dramatische Werke zu veröffentlichen, gründete F. 1930 "La tribuna romontscha"; nach dem Tod Carnots 1935 besorgte er zudem die Redaktion der Zeitschrift "Il Pelegrin" (bis 1950). Zu seinen literarischen Arbeiten zählen im weiteren Gedichte und Übersetzungen aus verschiedenen Sprachen (teilweise von Duri Sialm vertont), "Retus" (nach dem Epos "Dreizehnlinden" von Friedrich Wilhelm Weber), "Il saltar dils morts" (1948, Neufassung eines alten romanischen Totentanzes, Musik: Duri Sialm, →Saut dals morts) und das Hörspiel "La dunna ferma" (Die starke Frau). F.s auf Rätoromanisch und Deutsch verfasstes Werk enthält auch kulturelle und historische Essays sowie Biografien (etwa über →Alfons Tuor); es liegt in einer Werksausgabe vor.]

Distincziuns

  • 1949 dr. teol. h. c. Universitad da Friburg, 1954 burgais d’onur da Trun.

Litteratura

  • F., C.: Ovras, Desertina, Mustér 1954–62 [cun ina biografia (tom 4) ed ina bibliografia (tom 5) da Gion Deplazes].
  • Camartin, Iso: Franz Grillparzer e C. F., en: Annalas da la Societad Retorumantscha 89/1976, Societad Retorumantscha, Cuira.
  • Bezzola, Reto R.: Litteratura dals Rumauntschs e Ladins, Lia Rumantscha, Cuira 1979.
  • Berther, Norbert/Gartmann, Ines: Bibliografia retorumantscha, Lia Rumantscha, Cuira 1986.
  • Deplazes, Gion: Funtaunas, Istorgia da la litteratura rumantscha per scola e pievel, tom 3, Lia Rumantscha, Cuira 1990.

Relasch

  • Biblioteca romontscha da la claustra da Mustér.


Autur: Gion Deplazes



Bibliografische Angaben zu diesem Artikel:

Deplazes, Gion: Carli Fry, in: Kotte, Andreas (Hg.): Theaterlexikon der Schweiz, Chronos Verlag Zürich 2005, Band 1, S. 652–653.

Normdaten

Vorlage:Normdaten