Tista Murk

Aus Theaterlexikon - CH
Zur Navigation springen Zur Suche springen

* 15.4.1915 Müstair GR, † 18.8.1992 Trun GR, atgnamain Jon (Gian) Battista M.

Gimnasi a Mustér (scolar da pader →Maurus Carnot) e Sarnen. 1936–40 studis a las universitads da Friburg, Berna e Paris. Servetsch activ, suenter tranter auter scriptur liber e schurnalist. 1946–58 bibliotecar da la Biblioteca chantunala dal Grischun a Cuira. Piunier da radio e televisiun da la Svizra rumantscha. 1958–68 manader da program da radio e televisun per emissuns rumantschas. Il 1946 confundatur da la Cuminanza Radio Rumantsch che daventa il 1954 commembra da la Societad svizra da radio ed emetta per exempel il Radioscola Rumantsch. M. vegn enconuschent sco "um da radio viagiant" cun sia emissiun "Viagiond cul microfon", en la quala vegnan discurrids differents idioms rumantschs. 1969–80 directur da la Biblioteca svizra populara a Berna. Suenter la pensiun domicil a Trun.

L’ovra da M. cumpiglia prosa ("Il chavrerin", 1943; "Spinai", 1944), lirica ("Prüms prüjs", 1945; "Poesia", 1998), ma surtut dramas (agens e passa ventg translaziuns). Sias activitads culturalas e lavurs litteraras per il radio, la televisiun e la tribuna stattan sut l’ensaina da la chapientscha e da la solidaritad da tut ils Rumantschs tenor la devisa da ses magister Carnot: "Da Müstair a Mustér". El s’engascha per il teater rumantsch sco autur, reschissur ed editur. Enconuschentas èn sias inscenaziuns da "200 ans libertà Val Müstair" (represchentà il 1962 a Müstair), "E’l Munt Sogn Gieri" (il 1985 a Vuorz). Il 1950 fundescha el la retscha "La Scena", ina collecziun da tocs da teater rumantschs, en la quala el publi­tgescha er ses agens tocs: "Chalavaina, 1499–1949" (drama patriotic, 1949, →Calvenspiel), "La mort dal poet" (davart vita e mort da l’umanist Simon Lemnius, 1950), "La tuor" (1958), "La prouva" (gieu festiv en memoria da la liberaziun da la Val Müstair da l’Austria 1762–1962), "Il triarch" (1962, emprima represchentaziun al →Stadttheater Chur 1963), "Il chastè dals giats" (1988), "Tredischin" (1988), "La Raieta" (libret dad opera per l’opera retica a chaschun dal giubileum da 2000 onns da la Rumantschia, musica: Claudio Simonet, 1991). Ulteriurs dramas: 1942 "Il s-chazi" (drama curt), 1964 "Das Dreibogenspiel", 1973 "L’hom da Tramèn", "Chi bler voul pac piglia" (drama curt). Vasta lavur da translaziun: "La sumbriva" (tenor →Ernst Balz­li, 1948), "Il ranvèr" (tenor →Alfons Tuor, 1955), "In üna not da vent" (tenor →Reto Roedel, 1958), "Francesca da Rimini" (1967, tenor Silvio Pellico), "Sur la muntagna" (1975, tenor →Max Hansen), "Natan il Sabi" (1981, tenor Lessing). "Il döss da la fortüna" (tenor →Emil Balmer), "Il birbants" (1967, tenor Schiller), "La guardia da cunfin" (tenor →Jakob Stebler), "Maglia, moster o moura" (tenor →Cäsar von Arx), "Betschlas dal Rom" (1966, tenor Luigi Pirandello), "Il cuvar vadels" (tenor Hans ­Sachs). ­"Maria e Robert" (1977, tenor →Paul Haller), "Set in ün cuolp opür Il schnedarin valurus" (1978, tenor →Werner Gutmann). Il 1987 publitgescha el l’artitgel "Theater der Rätoromanen" (en la retscha da publicaziuns da la →SGTK). Commember e temporarmain president da la →GSD. Confundatur da la revista "Il giuven Jauer", dal 1941–70 redactur. Il 1946 fundatur da l’Uniun da scripturs rumantschs ch’el presidiescha fin il 1950. Il 1988 fundatur da l’Uniun da teater Trun.




* 15.4.1915 Münster GR, † 18.8.1992 Trun GR, eigentlich Jon (Gian) Battista M.

Gymnasien in Disentis (Schüler von Pater →Maurus Carnot) und Sarnen. 1936–40 Studien an den Universitäten in Freiburg, Bern und Paris. Aktivdienst, danach unter anderem als freier Schriftsteller und Journalist tätig. 1946–58 Bibliothekar an der Kantonsbibliothek Graubünden in Chur. Radio- und Fernsehpionier der rätoromanischen Schweiz. 1958–68 Radio- und Fernsehprogrammleiter für die rätoromanischen Sendungen. 1946 Mitbegründer der Cuminanza Radio Rumantsch, die 1954 Mitglied der Schweizerischen Radiogesellschaft wurde und beispielsweise die rätoromanische Schulfunksendung ausgestrahlte. Bekannt wurde M. als "reisender Radiomann" mit seiner Sendung "Viagiond cul microfon", in der unterschiedliche Idiome des Rätoromanischen verwendet wurden. 1969–80 Direktor der Schweizerischen Volksbibliothek in Bern. Nach seiner Pensionierung liess er sich in Trun nieder.

M.s Werk umfasst Prosa ("Il chavrerin", 1943; "Spinai", 1944), Lyrik ("Prüms prüjs", 1945; "Poesia", 1998), vor allem aber Dramen (eigene und über zwanzig Übersetzungen). Seine kulturellen Aktivitäten und literarisches Schaffen für Radio, Fernsehen und Bühne standen im Zeichen der Verständigung und Zusammengehörigkeit aller Rätoromanen nach der Devise seines Lehrers Carnot: "Da Müstair a Mustér". Er engagierte sich als Autor, Regisseur und Verleger für das rätoromanische Theater. Bekannt sind seine Inszenierungen von "200 ans libertà Val Müstair" (1962 in Münster aufgeführt), "E’l Munt Sogn Gieri" (Auf dem Munt Sogn Gieri, 1985 in Vuorz). 1950 gründete er die Reihe "La Scena", eine Sammlung rätoromanischer Theaterstücke, in der er auch seine Werke veröffentlichte: "Chalavaina, 1499–1949" (patriotisches Drama, 1949, →Calvenspiel), "La mort dal poet" (über das Leben und Sterben des Humanisten Simon Lemnius, 1950), "La tuor" (Der Turm, 1958), "La prouva" (Die Bewährung, Festspiel zur Erinnerung an den Loskauf des Münstertals von Österreich 1762–1962), "Il triarch" (Der Triarch, 1962, Uraufführung am →Stadttheater Chur 1963), "Il chastè dals giats" (Das Schloss der Katzen, 1988), "Tredischin" (1988), "La Raieta" (Opernlibretto für die rätische Oper zum 2000-Jahr-Jubiläum der Rätoromania, Musik: Claudio Simonet, 1991). Weitere Bühnenwerke: 1942 "Il s-chazi" (Kurzdrama), 1964 "Das Dreibogenspiel", 1973 "L’hom da Tramèn" (Der Mann aus Tramèn), "Chi bler voul pac piglia" (Wer viel will, erhält nichts, Kurzdrama). Umfangreiche Übersetzertätigkeit: "La sumbriva" (Der Schatten, nach →Ernst Balzli, 1948), "Il ranvèr" (nach →Alfons Tuor, 1955), "In üna not da vent" (In einer Sturmnacht, nach →Reto Roedel, 1958), "Francesca da Rimini" (Francesca von Rimini, 1967, nach Silvio Pellico), "Sur la muntagna" (Über den Berg, 1975, nach →Max Hansen), "Natan il Sabi" ("Nathan der Weise", 1981, nach Lessing). "Il döss da la fortüna" (nach →Emil Balmers "Der Glückshoger"), "Il birbants" (1967, nach Schillers "Die Räuber"), "La guardia da cunfin" (Der Grenzwächter, nach →Jakob Stebler), "Maglia, moster o moura" (Friss, Monster, oder stirb, nach →Cäsar von Arx), "Betschlas dal Rom" (Arvenzapfen aus dem Münstertal, 1966, nach Luigi Pirandello), "Il cuvar vadels" (nach Hans Sachs). "Maria e Robert" (1977, nach →Paul Haller), "Set in ün cuolp opür Il schnedarin valurus" (Sieben auf einen Streich oder das tapfere Schneiderlein, 1978, nach →Werner Gutmann). 1987 Publikation der Schrift "Theater der Rätoromanen" (in der Schriftenreihe der →SGTK). Mitglied und zeitweise Präsident der →GSD. Mitbegründer der Zeitschrift "Il giuven Jauer", 1941–70 ihr Redaktor. 1946 Gründer der Uniun da scripturs rumantschs, des rätoromanischen Schriftstellerverbands, deren Präsident er bis 1950 war. 1988 Gründer des Theatervereins Trun.

Distincziuns

  • 1951 e 1959 premi da renconuschientscha da la Fundaziun svizra Schiller,
  • 1967 Prix Charles Veillon,
  • 1986 premi da renconuschientscha dal chantun Grischun, premi da renconuschientscha da la Societad Rumantscha da Radio e Televisiun.

Litteratura

  • Deplazes, Gion: Funtaunas, Istorgia da la litteratura rumantscha per scola e pievel, tom 4, Lia Rumantscha, Cuira 1993.
  • Guidon, Jacques: T. M. – Nachruf, en: Bündner Jahrbuch, Chur 1993.

Relasch

  • Biblioteca Chasa Jaura, Valchava, Biblioteca chantunala dal Grischun, Cuira, Collecziun svizra da teater, Berna.


Autor: Jacques Guidon



Bibliografische Angaben zu diesem Artikel:

Guidon, Jacques: Tista Murk, in: Kotte, Andreas (Hg.): Theaterlexikon der Schweiz, Chronos Verlag Zürich 2005, Band 2, S. 1295–1297.

Normdaten

Vorlage:Normdaten